Elswout

Aan de rand van het Ramplaankwartier ligt Elswout.

Het verhaal van Elswout begint bij Carel Molijn, die buiten de wallen van Haarlem, in het stuifzand van het binnenduin, gaat bouwen. Terreinen werden aangekocht, duinen werden afgegraven en een verbindingsvaart  – de Molijnsvaart, later Marcelisvaart – werd naar de stad gelegd. In 1634 ging de eerste spade de grond in, maar in 1654 gaat Molijn bankroet en de halfvoltooide hofstede gaat over naar Gabriel van Marselis. Gabriel was een koopman en verkocht kanonnen aan onder andere de tsaar van Rusland en de koning van Denemarken. In 1673 overleed Gabriel van Marselis en zijn zoon Jan kwam op Elswout wonen. Deze liet het landgoed na zijn dood in 1702 in verwaarloosde toestand achter.

In 1703 werd Elswout geveild en verkocht aan Jan Romswinckel, daarna wisselde het landgoed regelmatig van eigenaren, die het landgoed verder uitbreidden. Met de aankoop van het landgoed door Jacob Boreel in 1781 breekt voor Elswout weer een bloeiperiode aan. Boreel liet een nieuw huis bouwen naar een ontwerp van Abraham van der Hart. Daarnaast liet hij het landgoed de landschapsarchitect J.G. Michael opnieuw inrichten. Vele van oorsprong rechte lanen werden veranderd in natuurlijk aandoende wegen en paden en de elzen werden vervangen door een grote verscheidenheid aan boomsoorten waaronder linden, beuken en sparren. Ook de waterpartijen kregen een meer natuurlijk verloop.

In 1805 werd Willem Borski eigenaar van Elswout. Het huis werd naar het ontwerp van B.H.W. Ziesenis ingrijpend verbouwd. De belangrijkste bijdrage van Ziesenis op het landgoed bestaat uit o.a. de ijskelder, het hertenverblijf in de vorm van een Noorse blokhut, enkele paviljoens met gotische spitsboogvensters en het huisje van ‘Ka-buur’, dat op een planken schot geschilderd is met een vrouw in de deuropening.

Willem Borski overleed in 1814 en het landgoed bleef tot 1846 in bezit van zijn weduwe. In deze periode zijn er door J.D. Zocher  jr. enkele veranderingen in de parkaanleg aangebracht. In de hertenbaan kwam een slingerende vijver en aan de oever werd ter herinnering aan de geboorte van Willem Borski III in 1834 een bruine beuk geplant. Na haar overlijden erfde haar zoon Willem Borski II Elswout, die het landgoed in 1881 weer naliet aan zijn zoon Willem Borski III. Willem Borski III gaf architect C. Muysken opdracht een nieuw huis te ontwerpen, dat  door zijn plotselinge dood in 1884 niet werd voltooid. Zijn zus schilderde gordijnen op de ramen, maar verder heeft ze er niets met het huis gedaan.

Pas in 1940, toen de Duitsers er in kwamen, werd het huis voorzien van vloeren en een dak, waarna het werd ingericht als militaire basis. Na de bevrijding vestigden het J.P. Thijsse Lyceum en daarna de Zocher tuinbouwschool zich in het landhuis. Nadat de scholieren in 1992 verdwenen, bleef het landhuis leeg en raakte vervallen. Lange tijd heeft het gebouw geen vaste gebruiker gehad en had het geen andere functie dan van een decorstuk. Het landgoed was in 1986 in eigendom gekomen van Staatsbosbeheer en wordt weer in perfecte staat gebracht, maar met het huis werd niets gedaan. Staatsbosbeheer verkocht het landhuis in 2000 aan het Nederlands Monumenten Bezit met de afspraak dat het huis alsnog wordt afgebouwd zoals Borski en Muyskens het hadden bedoeld. Cobraspen Vastgoedontwikkeling nam de restauratie voor zijn rekening en nu is het landhuis weer compleet.